Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri

Anonim Halk Şiiri
Mani
· Sözlü ve anonim edebiyat ürünlerindendir.
· Dört mısradan meydan gelir.
· Yedili hece ölçüsüyle söylenir.
· Sevgi, tabiat, övgü, yergi, evlât sevgisi, ayrılık, hasret ve aşk konularını işler.
· İlk iki mısra doldurmadır, konuya giriş için söylenir. Son iki mısrada ise asıl söylenmek istenen verilir.
· Maniler, düz mani ve ayaklı (cinaslı, kesik) mani olarak iki grupta incelenir. Cinaslı manilerde mısra sayısı dörtten fazla olabilir.
· Genellikle 7'li hece ölçüsüne göre söylenen dörtlüklerdir.
· Kafiyelenişi aaba şeklindedir.

Türkü
· Türkiye'nin sözlü geleneğinde, bir ezgi ile söylenen halk şiirinin her çeşidini göstermek için en çok kullanılan ad "türkü"dür. Özel durumlarda ya da ezginin, sözlerin çeşitlemesine göre ninni, ağıt, deyiş, hava adları da kullanılmaktadır.
· Çağdan çağa ve yöreden yöreye içerik ve şekil olarak değişiklikler gösterebilir.
· Aşk, doğa, güzellik, kahramanlık, sosyal konular türkülerin konusunu oluşturur.
· Türküler aynı zamanda aşık edebiyatı nazım şeklidir. Yani söyleyeni belli türküler de vardır.
· Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
· 8‘li ve 11’li hece kalıbıyla söylenir.
· Bent ve kavuştak olmak üzere iki bölümden oluşur.
· Türküler ezgilerine göre divan, usulsüz, bozlak, koşma, hoyrat, kayabaşı, Çukurova gibi çeşitlere ayrılır.

Ninni
· Anonim ve sözlü ürünlerdendir.
· Türkü çeşitlerinden biridir.
· Çocuğun uyumasının sağlanması ya da ağlamasının durması için, sade bir dille ve hece ölçüsüne göre ezgili olarak söylenen türkülerdir.
· Söyleyeni belli olmayan bu ürünler dörtlüklerden ve nakarat bölümlerinden oluşur.

Âşık Edebiyatı
Koşma
· Âşık edebiyatında en çok sevilen ve kullanılan nazım şeklidir.
· Dört dizeli bentlerden oluşur. Dörtlük sayısı 3–5 arasındadır.
· 11’li hece ölçüsüyle (6+5 ya da 4+4+3 duraklı olarak) yazılır/söylenir.
· Şair son dörtlükte mahlâsını söyler.
· Uyak düzeni: abab cccb dddb... şeklindedir. İlk dörtlük xbxb ya da aaab şeklinde de olabilir.
· Koşmalar genellikle lirik konularda söylenir.
· Aşk, güzellik, tabiat, sevgi vb konular işlenir.
· Koşmalar konularına göre güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt gibi nazım türleri içerir.
· Karşılıklı konuşma (dedim-dedi) biçiminde olanları da vardır.
· Önemli koşma şairleri: Köroğlu, Pir Sultan Abdal, Karacaoğlan, Gevherî, Erzurumlu Emrah, Âşık Ömer.

Semai
· Aruzla ve heceyle yazılan olmak üzere iki türlü semai vardır. Heceyle yazılanlar koşmaya benzer. Tek fark dizelerin hece sayısıdır.
· Semai sekizli kalıpla yazılır.
· Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.
· Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı 3–5 arasındadır.
· Kafiyelenişi abab cccb dddb / aaab cccb dddb / axax bbbx cccx şeklindedir.
· Sevgi, güzellik, ayrılık ve doğa konularını işler.
· Karacaoğlan ve Erzurumlu Emrah bu alanda meşhurdur.

Varsağı
· Toroslardaki Varsak (Avşar) boyunun özel bir ezgiyle söylediği türkülerden geliştirilmiş bir nazım biçimidir.
· Kendine özgü bestesi vardır.
· Epik şiirlerdir. Sert, yiğitçe bir söyleyişi vardır.
· Hayattan ve talihten şikâyet gibi konular da işlenir.
· Hecenin 8’li kalıbıyla yazılır.
· Genellikle “bre, bre hey, hey, be hey” gibi ünlem sözcüklerine yer verilir.
· Kafiyelenişi koşmayla aynıdır.
· Dörtlük sayısı 3–5 arasındadır.
· Dadaloğlu ve Karacaoğlan varsağılarıyla ünlü iki şairdir.

Destan
· Âşık şirinin en uzun nazım biçimidir. (Anonim destanlardan farklıdır.)
· Dörtlüklerden oluşur. Dörtlük sayısı konuya göre değişir. Kimi destanlarda yüzü geçer.
· Savaşlar, kahramanlıklar, ayaklanmalar, kıtlıklar, doğal afetler, salgın hastalıklar, eşkıya ve ünlü kişilerin serüvenleri, gülünç olaylar, toplumsal taşlama ve eleştiri, atasözleri, hayvanlar destanlara konu olur.
· Koşma gibi kafiyelenir: abab (xbxb) cccb dddb...
· Hecenin daha çok 11’li kalıbıyla yazılır/söylenir. 8’li kalıpla söylenenler de vardır.
· Destanların kendine özgü bir ezgisi vardır.
· Destanda da şair son dörtlükte mahlâsını söyler.
· Seyranî ve Âşık Ömer bu alanda ünlüdür.

** Nazım Türleri
Güzelleme: İnsan, tabiat, aşk, sevgi sevgilinin güzelliklerinden bahseden lirik şiirlerdir. En önemli şairi Karacaoğlan’dır.
Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslûpla yiğitlik, kahramanlık ve savaş konularını işleyen epik şiirlerdir. Köroğlu ve Dadaloğlu koçaklama şairi olarak tanınır.
Taşlama: Bir kimseyi veya toplumun bozuk yönlerini eleştirmek için yazılan satirik şiirlerdir. Âşık Dertli, Bayburtlu Zihni, Ruhsâti ve Develili Seyranî önemli taşlama şairleridir. Divan edebiyatındaki adı hicviye’dir.
Ağıt: Sevilen bir kişinin ölümünden duyulan üzüntüyü dile getirmek amacıyla yazılan şiirlerdir. İslamiyet öncesindeki adı sagu, Divan edebiyatındaki adı “mersiye”dir. Anonim halk edebiyatında da ağıtlar olmakla birlikte ağıtlar âşık tarzı Türk edebiyatına aittir. Ezgili ürünlerdir.

Dini-Tasavvufî Halk (Tekke) Edebiyatı
İlahi
· Allah aşkını konu edinen, Tanrıyı övmek, ona yalvarmak için yazılan/söylenen şiirlerdir.
· Özel bir ezgiyle okunur.
· İlâhîleriyle en çok Yunus Emre (XIII. yy.) ünlenmiştir.
· İlâhî, yedili, sekizli ve on birli hece ölçüsüyle yazılır.
· Dörtlük sayısı 3–7 arasındadır.
· Kafiyelenişi koşmaya benzer: abab cccb dddb... İlk dörtlük xbxb ya da aaab şeklinde de olabilir.

Nefes
· Bektaşî şairlerinin yazdıkları tasavvufî şiirlerdir.
· Nefeslerde genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut (varlığı birliği) kavramı anlatılır. Bunun yanı sıra Hz. Muhammet ve Hz. Ali için övgüler de söylenir.
· Nefeslerde kalenderane ve alaycı bir üslûp göze çarpar.
· Edebiyatımızda Pir Sultan Abdal nefesleriyle ünlüdür.

Nutuk
· Tekke önderlerinin tarikata yeni giren dervişlere tarikatın ilkelerini öğretmek amacıyla söyledikleri didaktik şiirlerdir.
Devriye
· İlâhîye benzer. Ezelden beri var olan insan ruhunun Allah’tan gelip tekrar Allah’a dönmesi düşüncesini işleyen şiirlerdir.

Şathiye (Şathiyat-ı Sofiyane)
· Dinin ilkelerinden, inançlardan teklifsizce ve alaycı bir dille söz ediyormuş gibi söylenen şiirlerdir.
· Görünüşte saçma sanılan bu şiirler aslında toplumun ve insanların eleştirisini yapmakta ve tasavvuf kavramlarını anlatmaktadır.
· Bunlara genellikle Bektaşî şairlerinde rastlanır.