A. Kökenlerine Göre Diller
Bugüne kadar bilinen ve incelenen bütün diller, kökenlerine göre beş dil ailesinde toplanmıştır. Bu dil aileleri; Hint-Avrupa dilleri ailesi, Hâmi-Sâmi dilleri ailesi, Bantu dilleri ailesi, Çin-Tibet dilleri ailesi,Ural-Altay dilleri ailesidir.
Her dil ailesinin de alt kolları vardır.
Her dil ailesinin de alt kolları vardır.
B. Yapılarına Göre Diller
Diller arasında yapı bakımından üç büyük farklılık görülmüştür. Buna göre de diller; tek heceli diller, çekimli (bükümlü) diller, eklemeli diller olarak üçe ayrılır.
1. Tek Heceli Diller: Tek heceli dillerde her kelime tek heceden meydana gelir. Kelimenin cümledeki anlamı, yeri veya vurgusuyla belirtilir. Onun için bu dillerde zengin bir vurgu sistemi vardır: Düz vurgu, alçalan vurgu, yükselen vurgu, alçalıp yükselen vurgu. Bu dillerde sesleri aynı olan kelimelerin anlamlan vurguyla belirlenir. Çin-Tibet dilleri ailesindeki diller yapıca tek heceli diller grubuna girer.
2. Çekimli (Bükümlü) Diller: Yapıca farklılık gösteren bir başka dil grubu da çekimli dillerdir. Çekimli dillerin özelliği, kelimenin cümle içinde kullanılması veya ondan yeni bir kelime türetilmesi durumunda aslının bozulması, değişmesi ve tanınmaz hâle gelmesidir. Kelime kökü çekime girdiği zaman başına, ortasına veya sonuna birtakım sesler alır. Kelimenin aslı (kökü) tanınamayacak kadar değişir. Hâmi-Sâmi ve Hint-Avrupa dilleri çekimli dillerdendir.
Örnek: Arapçada harecen 'çıkmak' demektir (kökteki sesler hrc).
Bu fiil kökünden Arapçaya göre türetilen kelimelerden bazıları şunlardır:
hâriç: Dışta kalan, çıkan.
mahreç: Çıkış yeri.
ihraç: Çıkarma, bir yerden, işten atma.
ihracaât: Dış ülkelere mal satma.
hâriciye: Dış işleri.
1. Tek Heceli Diller: Tek heceli dillerde her kelime tek heceden meydana gelir. Kelimenin cümledeki anlamı, yeri veya vurgusuyla belirtilir. Onun için bu dillerde zengin bir vurgu sistemi vardır: Düz vurgu, alçalan vurgu, yükselen vurgu, alçalıp yükselen vurgu. Bu dillerde sesleri aynı olan kelimelerin anlamlan vurguyla belirlenir. Çin-Tibet dilleri ailesindeki diller yapıca tek heceli diller grubuna girer.
2. Çekimli (Bükümlü) Diller: Yapıca farklılık gösteren bir başka dil grubu da çekimli dillerdir. Çekimli dillerin özelliği, kelimenin cümle içinde kullanılması veya ondan yeni bir kelime türetilmesi durumunda aslının bozulması, değişmesi ve tanınmaz hâle gelmesidir. Kelime kökü çekime girdiği zaman başına, ortasına veya sonuna birtakım sesler alır. Kelimenin aslı (kökü) tanınamayacak kadar değişir. Hâmi-Sâmi ve Hint-Avrupa dilleri çekimli dillerdendir.
Örnek: Arapçada harecen 'çıkmak' demektir (kökteki sesler hrc).
Bu fiil kökünden Arapçaya göre türetilen kelimelerden bazıları şunlardır:
hâriç: Dışta kalan, çıkan.
mahreç: Çıkış yeri.
ihraç: Çıkarma, bir yerden, işten atma.
ihracaât: Dış ülkelere mal satma.
hâriciye: Dış işleri.
Görüldüğü gibi kökten yeni kelimeler türetilirken başa (ma, i), ortaya (a,i,e,â) ve sona (aât, iye) ekler gelmektedir. Hâriç ile ihracaât arasında yapıca pek bir benzerlik kalmamıştır.
Batı dillerinde görülen düzensiz fiiller (irregular verbs) de bunun gibidir.
Örnek: İngilizcede to go, 'gitmek' demektir. "Gittim." demek için fiili went (I went: Ay vent) şekline çevirmeniz gerekir. Bunun gibi,
to be (tu bi) (olmak) ---------------- was (vaz), were (vör), been (bîn)
to take (tu teyk) (almak) ----------- took (tuk), taken (teykın)
to fly (tu fılay) (uçmak) ------------- flew (fılev), flown (fılovn)
to take (tu teyk) (almak) ----------- took (tuk), taken (teykın)
to fly (tu fılay) (uçmak) ------------- flew (fılev), flown (fılovn)
olur.
Fransızcada ise aller 'gitmek' demektir. "Ben gidiyorum." dediğiniz zaman fiil değişir, vais olur (Je vais.). "Gideceğim." demek için de aller fiilini irais biçimine sokulması gerekir (J'irais). Aller'le vais ve irais arasında hiçbir benzerlik kalmamış, kelimenin yapısı değişmiştir.
Bu örnekler çoğaltılabilir.
3. Eklemeli Diller: Eklemeli dillerde kökler ve ekler vardır. Kökler cümlede kullanılırken veya onlardan yeni kelimeler türetilirken kökün başına veya sonuna birtakım ekler getirilir. Bu ekler kökün anlamını ya değiştirir ya da cümledeki görevini belirtir. Kökle ek arasında kaynaşma olmaz. Ne kadar ek getirilirse getirilsin kök kendisini korur, kökle ek kolayca ayırt edilir.
Eki kelimenin başında alan dillere ön ekli diller, sonunda alan dillere de son ekli diller denir.
Farsçadaki bî-, nâ-, ber- ekleri (bîtap, nahoş, berbâd);
İngilizcede görülen, Lâtince ve Yunancadan geçen anti- (anti), arch- (arç), auto-(öto), co- (ko), sub- (sab) vb. (antitoxin, archangel, autobiography, cooperation, sub-way) ön ektir.
su-la-y-ıcı-lar-ı-mız (dört ek),
baş-la-t-tır-ama-dık-ı-mız-dan (yedi ek),
bat-ı-lı-laş-tı-ra-ma-dık-lar-ı-mız-dan-dır-lar (on iki ek)
Fransızcada ise aller 'gitmek' demektir. "Ben gidiyorum." dediğiniz zaman fiil değişir, vais olur (Je vais.). "Gideceğim." demek için de aller fiilini irais biçimine sokulması gerekir (J'irais). Aller'le vais ve irais arasında hiçbir benzerlik kalmamış, kelimenin yapısı değişmiştir.
Bu örnekler çoğaltılabilir.
3. Eklemeli Diller: Eklemeli dillerde kökler ve ekler vardır. Kökler cümlede kullanılırken veya onlardan yeni kelimeler türetilirken kökün başına veya sonuna birtakım ekler getirilir. Bu ekler kökün anlamını ya değiştirir ya da cümledeki görevini belirtir. Kökle ek arasında kaynaşma olmaz. Ne kadar ek getirilirse getirilsin kök kendisini korur, kökle ek kolayca ayırt edilir.
Eki kelimenin başında alan dillere ön ekli diller, sonunda alan dillere de son ekli diller denir.
Farsçadaki bî-, nâ-, ber- ekleri (bîtap, nahoş, berbâd);
İngilizcede görülen, Lâtince ve Yunancadan geçen anti- (anti), arch- (arç), auto-(öto), co- (ko), sub- (sab) vb. (antitoxin, archangel, autobiography, cooperation, sub-way) ön ektir.
su-la-y-ıcı-lar-ı-mız (dört ek),
baş-la-t-tır-ama-dık-ı-mız-dan (yedi ek),
bat-ı-lı-laş-tı-ra-ma-dık-lar-ı-mız-dan-dır-lar (on iki ek)
Bu açıklamalara göre Türkçe, köken bakımından Ural-Altay dilleri ailesinin Altay koluna bağlı bir dildir. Ona en yalan dil de Moğolcadır. Türkçe yapı bakımından da eklemeli bir dildir. Ural-Altay dillerinin özelliği, sondan eklemeli oluşudur.
Her iki sınıflamayı birleştirerek dilimizin hem kaynak hem de yapı bakımından dünya dilleri arasındaki yerini şöyle belirtebiliriz: Türkçe, Ural-Altay dilleri ailesinin Altay koluna bağlı sondan ekli bir dildir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder